‘Look at my African-American over here,’ zei Donald Trump toen hij vorig jaar een eenzaam zwart gezicht tussen zijn aanhangers ontwaarde. Als onbedoeld, maar volmaakt weerwoord ging niet veel later de documentaire I Am Not Your Negro in wereldpremière op het filmfestival van Toronto.
Ook zonder Trump zou de film pijnlijk actueel hebben gevoeld. Pijnlijk, omdat op vragen van een halve eeuw oud nog altijd geen antwoord is gekomen. I Am Not Your Negro speelt zich grotendeels af in de jaren zestig van de vorige eeuw, maar beelden van recente rassenrellen in Amerikaanse steden als Ferguson en Baltimore, trefzeker door de film gesneden, vallen naadloos op hun plek. Ze onderstrepen het fundamentele inzicht van James Baldwin, de intellectueel van de burgerrechtenbeweging die dertig jaar na zijn dood uit het graf verrijst als postuum scenarist van deze documentaire.
Baldwin, geboren in 1924, vertrok als twintiger van New York naar Parijs om aan het Amerikaanse racisme te ontsnappen. In Frankrijk ontpopte hij zich tot internationaal gevierd schrijver. Toen hij in 1957 een foto zag van een zwart meisje, bespuugd en uitgejoeld op haar eerste dag op een witte school, besloot hij terug te keren naar Amerika – hij voelde het als zijn plicht om haar niet alleen te laten lopen. Terug in zijn thuisland werd hij een van de gezichten van de strijd tegen segregatie. Hij raakte bevriend met de activisten Medgar Evers, Malcolm X en Martin Luther King, die in de jaren zestig alle drie werden vermoord.
In de laatste jaren van zijn leven werkte Baldwin aan een boek over zijn drie vrienden, dat hij nooit afmaakte. Met I Am Not Your Negro wilde regisseur Raoul Peck op basis van Baldwins teksten dat project alsnog voltooien.
I Am Not Your Negro maakte dit jaar kans op de Oscar voor beste documentaire, en vormt een gedroomde triple bill met twee andere genomineerden: de eveneens onmisbare Netflix-documentaire The 13th en de uiteindelijke winnaar OJ: Made in America, begin dit jaar als serie uitgezonden door de VPRO. Allemaal films van zwarte makers die laten zien hoe eeuwen van slavernij, segregatie en geweld sporen hebben getrokken in de Amerikaanse samenleving, en hoe de werkelijke confrontatie met het diepgewortelde racisme feitelijk nog is uitgebleven.
Van die drie documentaires is I Am Not Your Negro de meest poëtische en filosofische. Peck koos ervoor om het werk van Baldwin niet te laten duiden door experts en andere talking heads, maar om zijn woorden voor zich te laten spreken, prachtig voorgedragen door een bijna onherkenbaar breekbare Samuel L. Jackson. Ze vormen een indringend pleidooi voor het recht op woede om een werkelijkheid die ontkend wordt – gisteren en vandaag.
Regie: Raoul Peck | met: Samuel L. Jackson | vanaf 11 mei in de bioscoop
Bekijk dit artikel in het Uitagenda magazine
Tekst: Erik Schumacher Foto: Spider Martin, 1965
© Uitagenda Rotterdam magazine, mei 2017
LET OP: op deze tekst rust auteursrecht. Het is niet toegestaan om deze in welke vorm dan ook, geheel of gedeeltelijke over te nemen, zonder toestemming van de uitgever.
